پژوهش‌نامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)
کاوشی در آیین پیادهروی اربعین حسینی و اثرگذاری کارکردهای اجتماعی و سیاسی آن
نوع مقاله : مقاله ترویجی
نویسندگان
1 دکتری تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، پژوهشگر دانشگاه امام حسین علیه‌السلام
2 دانشجوی کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
چکیده
آیین اربعین حسینی، به عنوان یک پدیدة بزرگ دینی، در طول 14 قرن گذشته، همواره محور ماندگاری نهضت عاشورا و گفتمان امام حسینعلیه‌السلام بوده است. شرکت زائران حسینی در پیادهروی این آیین، هر ساله نمودی از معنویت، فرهنگ، سیاست و اجتماع آنان میباشد. در واقع، شیعیان در این گردهمایی عظیم، از طرفی موجودیت خود را در ابعاد متفاوت به جهانیان اعلام میدارند و از سوی دیگر، حضور خودِ زائران در این مراسم، موجب تأثیر پذیری و تأثیر گذاری متقابل آنها میشود. لذا این جریان سهم قابل توجهی در اغناء مؤلفههای اجتماعی و سیاسی شرکتکنندگان پیادهروی اربعین و همچنین بازخورد بیرونی آن دارد.
در این مقاله، سؤال اصلی عبارت است از اینکه آیین پیادهروی اربعین، چه تأثیراتی داشته است؟ نگارندگان در این مکتوب، در دو بُعد سیاسی و اجتماعی، سؤال فوق را پاسخ و مورد بررسی و واکاوی قرار میدهند و از این دریچة پژوهشی، به جُستار کارکردهای " اجتماعی" نظیر هویتیابی، سبک زندگی، اصلاح جامعه، زمینهسازی ظهور و ...، و هچنین به کارکردهای "سیاسی" نظیر مقاومت، وحدت، امنیتآفرینی، استکبارستیزی و ... میپردازند.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن علی (1413 ه.ق). من لا یحضره الفقیه، قم: انتشارات اسلامی
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1412 ه.ق). المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم، بیروت: دارالکتب العلمیه
ابن شهر آشوب، محمد بن علی (1376ق). مناقب آل ابی طالب، نجف: مطبعه الحیدریه
ابن طاووس، غیاث الدین بن عبدالکریم (1392). فرحه الغری، قم: شریف رضی
ابن قولیه، جعفر بن محمد (1375). کامل الزیارات، تهران: نشر صدوق
افتخاری، اصغر (1387). «انقلاب اسلامی و امنیت ملی، درآمدی بر تحول گفتمانی-راهبردی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران» گفتارهایی درباره انقلاب اسلامی ایران، تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
امین، محسن (1395). پیادهروی اربعین به مثابه ارتباطات آیینی شیعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
بذرافکن، مجید؛ جاودانی‌مقدم، مهدی (1391). «بیداری اسلامی و جنبش اسلامی در خاورمیانه»، بیداری اسلامی در نظر و عمل، تهران: دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام
براکت، اسکار (1363). تاریخ تئاتر جهان، تهران: نشر نقره
بشیر، حسن (1390). تعزیه، تهران: دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام
بلوشر، پیرت (1363). سفرنامه بلوشر، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
ترنر، جاناتان، اچ (1378). مفاهیم و کاربردهای جامعهشناسی، ترجمة محمد فولادی و محمد عزیز بختیاری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیرحمه‌الله‌علیه
توسلی، غلامعباس (1369). نظریههای جامعهشناسی، تهران: سمت
توسلی، غلامعباس (1380). جامعهشناسی دینی، تهران: سخن
جان احمدی، فاطمه (1388). «انگارههای فرهنگی عاشورا در فرهنگسازی انقلاب اسلامی ایران»، مجموعه مقالات دومین کنگره سراسری عاشوراپژوهی، سازمان اوقاف و امور خیریه
جعفریان، رسول (1381). تأملی در نهضت عاشورا، قم: انصاریان
جوادی آملی، عبدالله (1394). ادب فنای مقربان – جلد اول: شرح زیارت جامعه کبیره، قم: اسراء
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1416). وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیتعلیهم‌السلام لاحیاء التراث
حسن، حسن ابراهیم (1366). تاریخ سیاسی اسلام، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان
حسینی، فریده سادات؛ مزیدی، محمد؛ حسینچاری، مسعود (1389). «پیشبینی سبکهای هویت بر اساس جهتگیریهای مذهبی در میان دانشجویان دانشگاه شیراز»، اندیشههای نوین تربیتی، دوره 6، شماره 1
خمینی، سیدروح‌الله (1389). صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیرحمه‌الله‌علیه
خواجهنوری، بیژن؛ روحانی، علی؛ هاشمی، سمیه (1389). «سبک زندگی و هویت ملی(مطالعه موردی: دانش‌آموزان دبیرستانهای شهر شیراز)»، مطالعات ملی، شماره 11
خواجهنوری، بیژن؛ کریمی، ماندانا؛ خجسته، سعاد (1394). «بررسی رابطة فرآیند جهانی شدن فرهنگی و هویت مذهبی در ایران»، تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 29
دربندی، فاضل (1392). اسرار الشهاده، تهران: طوبای محبت
دغاقله، عقیل (1386). «نسبت‌سنجی هویت‌های اجتماعی و الگوهای هویتیابی در جهان امروز»، راهبرد، شماره 45
دورانت، ویل (1331). تاریخ تمدن، ترجمة احمد آرام، تهران: سینا
دهخدا، علی‌اکبر (1372). لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
ذهنی تهرانی، سیدمحمدجواد (1389). ترجمه کامل الزیارات، تهران: پیام حق
رحمانی، جبار (1392). مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی مناسک عزاداری محرم، تهران: خیمه
رستمی، حیدرعلی (1388). «نقش قیام عاشورا و انتظار موعود در تداوم و پویایی فرهنگ تشیع»، مجموعه مقالات دومین کنگره سراسری عاشوراپژوهی، سازمان اوقاف و امور خیریه
رضویزاده، ندا (1396). «ادراک و تجربه زیستة زائران پیاده ایرانی در عراق (مطالعه موردی: پیادهروی اربعین آذر 1393- عراق)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایرن، دوره ششم، شماره 4
رودنبولر، اریک دبلیو (1387). ارتباطات آیینی؛ از گفتگوهای روزمره تا جشنهای رسانهای شده، ترجمة عبدالله گیوبان، تهران: دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام
سبحانی، جعفر (1385). فروغ ابدیت: تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه آله، قم: بوستان کتاب
سعیدی، روح‌الامین (1391). «بیداری اسلامی: طراحی یک چارچوب نظری»، بیداری اسلامی در نظر و عمل، تهران: دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام
سیوری، راجر (1395). ایران عصر صفوی، تهران: نشر مهر
الشیبی، مصطفی کامل (1380). تشیع و تصوف، ترجمة علیرضا ذکاوتی، تهران: امیر کبیر
طالبی، ابوتراب؛ براق علیپور، الهه (1394). «گونهشناسی زیارت و دینداری زائران معناکاوی کنش زیارت زائران امام رضاعلیه السلام»، علوم اجتماعی، شماره 69
طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1368). مکارم الخلاق، قم: الشریف الرضی
طوسی، محمدبن‌حسن (1411 ه.ق). مصباح المجتهد، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه
طوسی، محمد بن حسن (1364). تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه
فلانگان، ک. (1394). آیین در فرهنگ علوم اجتماعی (با تأکید بر مفاهیم دینی)، ترجمة محمد قلیپور، مریم ابراهیمی، ثمین نیازی، مشهد: شاملو
قوام، میرعظیم (1384). نقش امداهای الهی و معنویت در تحولات سیاسی، تهران: سازمان عقیدتی و سیاسی نیروی انتظامی
گیدنز، آنتونی (1376). جامعه شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: نشر نی
گیدنز، آنتونی (1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمة ناصر موفقیان، تهران: نشر نی
لانکوار، روبر (1381). جامعهشناسی جهانگردی و مسافرت، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی
مجلسی، محمدباقر (1363). بحارالانوار، قم: دارالکتب الاسلامیه
محسنیان راد، مهدی (1386). «مدیریت هیأتی در سازمان و تأثیر آن بر فعالیت روابط عمومی»، رسانه، سال هجدهم، شماره 70
محمدی‌سیرت، حسین (1395). «اربعین، منسک اجتماعی در قوارهای تمدنی: ظرفیتها و زیرسیستمهای تمدنی»، مطالعات مسجد و مهدویت، شماره دوم، پاییز و زمستان 1395
مفید، محمد بن محمد (1414 ه.ق). مسار الشیعه، قم: دارالمفید
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه
مندراس، هانری (1384). مبانی جامعهشناسی، ترجمة باقر پرهام، تهران: امیرکبیر
نوری، حسین بن محمدتقی (1408 ه.ق). مستدرک الوسائل، قم: موسسه آل البیتعلیهم‌السلام لاحیاء التراث
واله اصفهانی، محمدیوسف (1380). ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
یوسفی غروی، محمد هادی (1388). تاریخ تحقیقی اسلام (موسوعه التاریخ الاسلامی)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیرحمه‌الله‌علیه
یوسفی، علی؛ صدیق اورعی، غلامرضا؛ کهنسال، علیرضا؛ مکریزاده، فهیمه (1391). «پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضاعلیه السلام»، مطالعات اجتماعی ایران، سال سوم، شماره 3
خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، نشانی اینترنتی: http://www.irna.ir کد خبر: 81864014، تاریخ: 12/9/1394
Bacock, R. (1974). Ritual in Industry Society, London: Allen and ynwin
Barber, B. L., Stone, M. r., Hunt, J. E., Eccles, J. S. (2005). “Benefits of Activity Participation: the role of Identity Affirmation and peer Group Norm Sharingˮ Organized activities as context of development, Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers
Haggard, L. M., Williams, D. R. (1992). “Identity affirmation through leisure activities: leisure symbols of the selfˮ, Journal of Leisure Reserch, No. 24
Kanekar, A. Arati, K. (1992). “Celebration of place; Processional Rituals and Urban Formˮ, Massachusetts Institute of Technology, Department of Architecture, No. 20
Weber, M. (1970). The social psychology of the world religions, London: Routledge
Yinger, M. (1970). The Scientific Study of Religion, London: Routledge.
Taheri, B. (2016). “Emotional. Connection, Materialism, and Religiosity: An Islamic tourism experienceˮ , Journal of Travel & Tourism Marketing, No. 7: 1011-1027.
Christia, F., Dekeyser, E. and Knox, D. (2016). To Karbala: Surveying Religious Shi'a from Iran and Iraq, MIT Political Science Department
Research Paper No. 2016-39. Available at SSRN:
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2885347
Research Paper No. 2016-39. Available at SSRN:
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2885347
Eade, J. (1992). Pilgrimage and Tourism at Lourdes, France, Annals of Tourism
Research, No. 1: 18-32.
Research, No. 1: 18-32.
', './data/lcc/coversheet/341590748475.png'))