نقش تغییرات فرهنگی در تزلزل مشروعیت حکومت‌ها، مطالعه موردی سیره امام صادق(ع) در مقابل بنی‌عباس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق ع

چکیده

بسیاری از صاحب‌نظران، تغییرات سیاسی را پیامد تغییرات فرهنگی می‌دانند. درواقع مبنای بسیاری از بحران‌های مشروعیت نظام‌های سیاسی عمدتاً متأثر از تغییراتی هستند که در نظام ارزشی جامعه واقع می‌شود. پرسش اساسی بر سر چگونگی این تغییرات است؟ به‌عبارت‌دیگر مسئله این است که اساساً نسبت تغییرات فرهنگی و تغییرات سیاسی چگونه شکل می‌گیرد و چگونه در ارتباط با تغییرات فوق، تغییرات اجتماعی حادث می‌شوند؟ پرسشی که پاسخ آن در سیره امام صادق(ع) قابل تحلیل است. در پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای با بررسی شرایط سیاسی حاکم بر عصر امام صادق(ع) و اقدامات حضرت در حوزه تغییرات فرهنگی و نقش آن در متزلزل کردن بنیان مشروعیت حکومت منصور دوانیقی پرداختیم. در این مقاله درمی‌یابیم که چگونه امام صادق(ع) به‌وسیله تغییر نگرش و ادراک عمومی جامعه نسبت به مسئله امامت و همچنین احیای فقه شیعه در کانون توجهات قرار گرفتند و این اقدامات چه تأثیری در فضای اجتماعی آن روز نسبت به مشروعیت حکومت منصور ایجاد کرد. این مطالعه تطبیقی به ما کمک خواهد کرد تصویر روشن‌تری نسبت به «چگونگی» ارتباط تغییرات فرهنگی و تغییرات سیاسی پیدا کنیم.

آلبانی، محمد ناصرالدین‏(۱۳۹۷)‏. روش‌ نماز پیامبر (ص): از تکبیر تا اسلام (صفه صلاه النبی)‏. (عبدالله ریگی احمدی، مترجم). تهران: آمیار.
‏‫ابن‌ بابویه‌، محمدبن‌ علی‌‏(۱۳۸۷)‏. التوحید‏. (سید هاشم‌ حسینی‌ طهرانی‌، مترجم). تهران: مکتبه الصدوق.
‏‫ابن سعد، محمد‌بن‌سعد‏(۱۳۶۸)‏. الطبقات الکبری‏. (محمد عبدالقادر عطا، محقق) (ج 1). بیروت - لبنان: دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
‏‫ابن‌ شهرآشوب‌، محمد‌بن‌علی‌‏(۱۳۹۲)‏. مناقب خاندان نبوت و امامت: برگردان فارسی مناقب آل ابی‌طالب‏. (حسین‌ صابری‌، مترجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
‏‫ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌ هبه‌الله‌‏(۱۳۸۰)‏. شرح‌ نهج‌‌البلاغه‌. تهران‌: کتاب‌ آونددانش‌.
‏‫ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی‏(۱۳۷۶)‏. أمالی شیخ صدوق‏. (محمدباقر کمره‌‌ای، مترجم) (ج 1). تهران: کتابچی.
‏‫ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی‏(۱۳۸۰)‏. علل الشرایع‏. (محمد جواد ذهنی تهرانی، مترجم) (ج 1). قم - ایران: مؤمنین.
‏‫ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی‏(۱۳۸۹)‏. عیون اخبار الرضا علیه السلام‏. (محمدصالح‌بن‌محمدباقر قزوینی، مترجم) (ج 1). قم - ایران: مسجد مقدس جمکران.
‏‫ابن‌شعبه، حسن‌بن‌علی‏(۱۳۸۹)‏. تحف‌العقول عن آل الرسول صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم‏. (علی‌اکبر میرزایی، مترجم) (ج 1). قم - ایران: صالحان.
‏‫ابوالفرج‌ اصفهانی‌، علی‌بن‌ حسین‌‏. (۱۳۶۸)‏. ترجمه‌ مقاتل‌ الطالبین‌‏. (علی‌اکبر غفاری‌، ویراستار، هاشم‌ رسولی‌، مترجم). تهران‌: صدوق‌.
‏‫ابوزهره، محمد‏(۱۳۹۰)‏. امام جعفر صادق و دیدگاه‌های فقهی ایشان از دیدگاه اهل سنت‏. (محمد علی تسخیری، مترجم). تهران: نشر احسان.
‏‫احمدی‌ میانجی‌، علی‌‏(۱۳۹۴)‏. مکاتیب‌الائمه‏. (مجتبی‌ فرجی‌، مترجم). قم: مؤسسه دار‌الحدیث‌العلمیه و‌الثقافیه، مرکز‌الطباعه و‌النشر.
‏‫الخرسان، سید محمد مهدی‏(۱۳۹۵)‏. موسوعه ابن عباس (ج ۱–21). نجف اشرف: مرکز الابحاث العقائدیه.
‏‫النجاشی، أبی العبّاس أحمد‌بن‌علی‏(۱۳۶۵)‏. رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
‏‫امام خامنه‌ای، سیدعلی‏(۱۳۹۶)‏. انسان ۲۵۰ ساله (ویرایش ویراست2). تهران: مؤسسه فرهنگی ایمان جهادی.
‏‫بخاری‌، محمدبن‌ اسماعیل‌‏(۱۳۹۳)‏. صحیح بخاری. ‏‫ارومیه: ‏‫: حسینی‌اصل.
‏‫بلاذری، احمد‌بن‌یحیی‏(۱۴۲۹)‏. أنساب الأشراف (ج 1). بیروت - لبنان: المعهد الألمانی للابحاث الشرقیة.
‏‫تابعی شافعی، شیخ احمد‏(۱۳۲۷)‏. الاعتصام بحبل الاسلام. قاهره: مطبعه السعاده.
‏‫حر عاملی، محمد‌بن‌حسن‏(۱۳۶۴)‏. ترجمه وسائل الشیعة‏. (علی صحت، مترجم) (ج 1). تهران - ایران: ناس.
‏‫خطیب‌ بغدادی‌، احمدبن‌ علی‌‏(۱۳۴۹)‏. تاریخ‌ بغداد او مدینه‌ السلام‌. قاهره‌: مکتبه‌ الخانجی‌؛ بغداد.
‏‫زراری، احمد‌بن‌محمد‏(۱۳۶۹)‏. رسالة أبی غالب الزراری إلی ابن ابنه فی ذکر آل أعین (ج 1). قم - ایران: مرکز البحوث و التحقیقات الاسلامیه.
‏‫صابری‌، حسین‌‏(۱۳۹۷)‏. تاریخ فرق اسلامی‏. (سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت) و The Center for Studying and Compling University Books in Humanitics (SAMT)). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
‏‫صدر، سیدمحمدباقر‏(۱۳۹۴)‏. امامان اهل‌بیت علیهم‌السلام: مرزبانان حریم اسلام‏. (رضا ناظمیان و حسام حاج‌مؤمن، مترجمان). قم: دارالصدر.
‏‫طبری‌، محمدبن‌ جریر‏(۱۳۸۲)‏. ترجمه‌ تاریخ‌ طبری‌‏. (محمدجواد مشکور، مترجم). تهران‌: خیام‌.
‏‫طوسی، محمد‌بن‌حسن‏(۱۳۵۶)‏. الفهرست‏. (محمدصادق بحرالعلوم، ویراستار) (ج 1). نجف اشرف - عراق: مکتبه المرتضویه.
‏‫علی‌بن‌حسین (ع)، امام چهارم؛ حوزه علمیه اصفهان. مرکز تحقیقات رایانه‌ای؛ سجادی، احمد؛ و حسین‌بن‌اشکیب‏(۱۳۸۳)‏. صحیفه سجادیه (ج 1). اصفهان - ایران: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (علیهاالسلام).
‏‫قمی، عباس‏(۱۳۸۰)‏. تتمة المنتهی‏. (صادق حسن‌زاده، مترجم) (ج 1). قم - ایران: مؤمنین.
‏‫کشی‌، محمدبن‌ عمر‏(۱۳۸۲)‏. رجال‌ الکشی‌. تهران‌: وزاره‌ الثقافه‌ و الارشاد الاسلامی‌، مؤسسه‌ الطباعه‌ و النشر.
‏‫کفعمی، ابراهیم‌بن‌علی‏(۱۴۰۵)‏. المصباح (ج 1). قم - ایران: الشریف الرضی.
‏‫کلینی، محمد‌بن‌یعقوب‏(۱۳۸۷)‏. اصول کافی/ترجمه‏. (مهدی آیت‌اللهی، مترجم) (ج 1). تهران: جهان آرا.
‏‫مامقانی، محمدرضا؛ مامقانی، محی‌الدین؛ و مامقانی، عبدالله‏(۱۳۸۹)‏. تنقیح المقال فی علم الرجال (ج 4). قم - ایران: موسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
‏‫مجلسی‌، محمدباقربن‌ محمدتقی‌‏(۱۳۶۰)‏. بحارالانوار‏. (ایران‌. وزارت‌ ارشاد اسلامی‌). تهران‌: وزاره‌ الارشاد الاسلامی‌.
‏‫مسعودی‌، علی‌بن‌ حسین‌‏(۱۳۷۴)‏. مروج‌الذهب‌‏. (‏‫ابوالقاسم‌ ‏‫پاینده‌، مترجم). تهران‌: شرکت‌ انتشارات‌ علمی‌ و فرهنگی‌.
‏‫مظفر، محمدحسین‏(۱۳۶۷)‏. صفحاتی از زندگانی امام جعفر صادق ع‏. (سید ابراهیم سید علوی، مترجم). قم: رسالت قلم.
‏‫مفید، محمد‌بن‌محمد‏(۱۳۷۶)‏. الارشاد‏. (محمدباقر بهبودی و محمدباقر ساعدی خراسانی، مترجمان) (ج 1). تهران - ایران: کتابفروشی اسلامیه.
‏‫مفید، محمد‌بن‌محمد‏(۱۳۶۴)‏. ترجمه و متن أمالى شیخ مفید‏. (حسین استادولی، مترجم) (ج 1). مشهد مقدس - ایران: آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات.