پژوهش‌نامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)

سواد رسانه‌ای و تأثیر آن بر حکمرانی نوین در عصر دولت پسامدرن

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیات علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه امام صادق

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم ارتباطات و سردبیر روزنامه عصر اصفهان

چکیده

امروزه در عصر گذار به دولت پسامدرن شاهد شیوه‌های نوینی از حکمرانی در جوامع توسعه‌یافته هستیم که رابطه توده‌ها با دولت در بستر جامعه مدنی و نیز کارویژه‌های دولت را بسیار دگرگون ساخته است. این شیوه‌های نوین در قالب مفهوم کلیدیِ «حُسن حکومت‌داری» متجلی می‌شود که یکی از معیارهای اساسیِ تمییز جوامع سیاسیِ پسامدرن از معادل‌های مدرن و پیشامدرن آن‌ها به حساب می‌آید. بدون تردید رسانه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای فعال در جامعه مدنی که رابطه تنگاتنگی با شهروندان و رهبران سیاسی دارد، از جایگاه رفیعی در فرایند حکمرانی نوین برخوردار است زیرا می‌تواند مجرایی برای انتقال گفتمان مسلط و پیام‌های رهبران به مردم و متقابلاً انعکاس مطالبات عمومی به سطوح فوقانی حاکمیت سیاسی باشد. نقش‌آفرینی درست و مثبت رسانه‌ها در سطح جامعه را باید عنصر مهمی در راستای تحقق حسن حکومت‌داری دانست زیرا دولت‌های مدرن به‌ویژه از نوع تمامیت‌خواه قادرند با تسلط بر رسانه‌ها آن‌ها را به ابزاری برای کنترل هدفمند توده‌ها و ایجاد وضعیت هژمونی برای سلطه آسان‌تر خود مبدل سازند. مقاله حاضر در پاسخ به این پرسش اصلی که سواد رسانه‌ای چه تأثیری بر حکمرانی نوین دارد، با استفاده از روش تحلیل دومتغیره ضمن برقراری رابطه علّی میان سواد رسانه‌ای مردم (متغیر مستقل) و عملکرد رسانه‌ها (متغیر وابسته) این فرضیه را مطرح می‌سازد که با ارتقاء سواد رسانه‌ایِ آحاد مردم در جوامع پسامدرن، امکان استفاده ابزاری دولت‌ها از رسانه‌ها کاهش می‌یابد و رسانه می‌تواند با کارکرد صحیح خود نقش بسزایی در تحقق حسن حکومت‌داری و ایجاد دولت‌های متعهد و پاسخگو در برابر حقوق مدنی شهروندان برعهده بگیرد.

کلیدواژه‌ها

    ابراهیم‌پور، حبیب و حسن خلیلی. 1389. از حکمرانی خوب تا حکمرانی پایداری، هشتمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، تهران.
    ابراهیم‌پور، حبیب و طاهر روشندل اربطانی. 1387. «بررسی جایگاه رسانه ملی در الگوی حکمرانی پایداری در ایران»، مدیریت دولتی، دوره 1، ش1، پاییز و زمستان.
    بشیریه، حسین. 1385. «مقدمه»، درعصر سی­ان­ان و هالیوود: منافع ملی، ارتباطات فراملی، ترجمه نرجس­خاتون براهوئی، تهران: نشر نی.
   _________. 1379.نظریه­های فرهنگ در قرن بیستم، تهران: مؤسسة فرهنگی آینده­پویان.
    پولادی، کمال. 1383. تاریخ اندیشة سیاسی در غرب (قرن بیستم)، تهران: نشر مرکز.
    پیران، پرویز و جمعی از نویسندگان. 1377. جامعه مدنی و ایران امروز، تهران: انتشارات نقش و نگار.
    تاجیک، محمدرضا. 1387. «رسانه و بحران در عصر فراواقعیت (با تأکید بر بحران هویت)»، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 1، زمستان.
    _________.  1388. «رسانه در دنیای حادواقعیت»، فصلنامه رهیافت­­های سیاسی و بین­المللی، شماره 19، پاییز.
    حاجی­یوسفی، امیرمحمد. 1386. «جهانی­شدن از دید نظریة نوگرامشین در اقتصاد سیاسی بین­الملل»، فصلنامه رهیافت­های سیاسی و بین­المللی، شماره 12، زمستان.
    حسینی، سید بشیر. 1392. «سواد رسانه­ای راهبرد استحکام هویت فردی و ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 54، تابستان.
    دارابی، علی. 1395. «ارتقای سواد رسانه­ای و تأثیر آن بر تقویت توسعه سیاسی در جامعه ایرانی»، فصلنامه ‌پژوهش‌های‌ ارتباطی، شماره 2، تابستان.
   رسولی ثانی­آبادی، الهام. 1393. درآمدی بر مهمترین مفاهیم و اصطلاحات روابط بین­الملل، تهران: نشر تیسا.
     
    زارع­کهن، نفیسه. 1393. «ارتقای سواد رسانه­ای لازمه تحقق جامعه مدنی»، فصلنامه رسانه، شماره  97، زمستان.
    سپنجی، امیرعبدالرضا. 1381. «مکاتب انتقادی و صنایع فرهنگی،» روزنامة همشهری، سال یازدهم، شمارة 2963، 30 دی.
    شکرخواه، یونس. 1388. سواد رسانه‌ای چیست؛ تاثیر سواد رسانه‌ای بر اصلاح الگوی مصرف، https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=9003 (قابل دسترسی در 17/5/1399).
    صالحی امیری، سیدرضا. 1386. مفاهیم و نظریه­های فرهنگی، تهران: انتشارات ققنوس.
    علم، محمدرضا. 1382. «بررسی موانع تاریخی استقرار جامعه مدنی در ایران معاصر با تکیه بر ناکارآمدی نخبگان»، پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره ۳۸.
    فقیهی، ابوالحسن و ماشاءاالله ولیخانی دهاقانی. 1390. «ارائه مدل بومی جامعة مدنی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بینالمللی دانشگاه آزاد شهرضا، شماره 8، پاییز.
    گریفیتس، مارتین. 1388. دانشنامه روابط بین­الملل و سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
    گل­محمدی، احمد. 1392. چیستی، تحول و چشم­انداز دولت، تهران: نشر نی.
    مشیرزاده، حمیرا. 1386. تحول در نظریه­های روابط بین­الملل، تهران: انتشارات سمت.
    Bokina, John. 1983. Review of Gramsci’s Political Thought: Hegemony, Consciousness and the Revolutionary Process, by Joseph V. Femia, The American Political Science Review, Vol. 77, No 2 (Jun).
    Landy, Marcia. 1986. Culture and Politics in the Work of Antonio Gramsci, Boundary 2, Vol. 14, No. 3, The Legacy of Antonio Gramsci (Spring).
    McGrew, Anthony. 2011. “Globalization and Global Politics. “in John Baylis, Steve Smith and Patricia Owens (Eds.), The Globalization of World Politics: An Introduction to International Relations, Oxford: Oxford University Press.
    Nakamura, Kennon H. and Matthew C. Weed, 2009. U.S. Public Diplomacy: Background and Current Issues (CRS Report for Congress), Congressional Research Service, December 18.
    Rupert, Mark. 2009. “Antonio Gramsci”, in Critical Theorists and International Relations, edited by Jenny Edkins and Nick Vaughan-Williams, London and New York: Routledge.
    Strinati, Dominic. 2005. An Introduction to Theories of Popular Culture, London and New York: Routledge.
    https://www.unescap.org/sites/default/files/good-governance.pdf
    https://www.coe.int/en/web/good-governance/12-principles
پژوهش‌نامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)
دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 9
اسفند 1399