«منطق» حصول پیشرفت در مبانی علوم اجتماعی ـ اسلامی؛ مبتنی بر شواهد قرآنی و روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق ع

2 دانشجوی دکتری سیاستگذاری فرهنگی دانشگاه امام صادق ع

چکیده

این مقاله با استفاده از روش اسنادی-تحلیلی و همچنین آوردن شواهدی قرآنی و روایی از شاخصه‌ها و اهداف پیشرفت از منظر اسلام، سعی داشته به کشف "منطق" حصول پیشرفت در مبانی علوم اجتماعی اسلامی، نائل آید. نتایج حاصل‌شده از پژوهش‌های قرآنی و حدیثی انجام شده، نشان می‌دهند که برخلاف نظریات‌ غربی که هر «افزایشی» را پیشرفت می‌دانند، اسلام افزایشی را پیشرفت تلقی می‌نماید که از بطن تقوا برخاسته است و تقوا در آن هم نقش «اُصالی» و هم «آلی» دارد. جامعه‌ای که ملکه تقوا را به دست آورد، خصلت‌های اخلاقی زائیده شده از بطن تقوا در آن نمایان خواهند شد و در جای‌جای آن نمود می‌یابند و درنهایت این خصلت‌ها در قالب «ظهورات» تمدنی نمایان می‌شوند و نظامات موجود در این جامعه، مانند نظام سیاسی و فرهنگی، متولدشده از چنین خصلت‌هایی هستند. در پایان الگوواره و منطق حرکت به سمت جامعه پیشرفته اسلامی تصویر شده است.

کلیدواژه‌ها

الف-منابع‌فارسی
1-قرآن‌کریم(ترجمه موسوی ‌همدانی).
2-فولادوند، محمدمهدی(1389). نهج‌البلاغه. ترجمه فولادوند، تهران: اشکذر.
4-اشتریان، کیومرث(1389). روش سیاست‌گذاری‌فرهنگی. تهران: شهرداری تهران.
5-اقبال‌،  محمد(1389). احیای‌ فکر دینی‌ در اسلام.ترجمه‌‌ احمد آرام، تهران: سازمان‌ عمران‌ منطقه‌ای.
6-اکبری، صاحبعلی(1388). «تأملی در معنای رشد در قصص قرآن‌کریم». مطالعات علوم قرآن و حدیث، شماره پیاپی 3/83.
7-ابن‌عبدالله، صالح و دیگران(2006م). موسوعه نضره النعیم فی مکارم الاخلاق الرسول الکریم. جده.
8-آقائی، محمدرضا(1392). «غرب‌زدایی از توسعه، رویکرد قرآنی پیشرفت‌اجتماعی»،در دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت.
9-بستان، حسین(1384). گامی به‌سوی علم‌دینی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
10-پوراحمدی، حسین و شم‌آبادی، محمد(1390). مقدمه‌ای بر نظریه‌ اقتصاد سیاسی اسلامی.تهران: دانشگاه امام‌صادق(ع).
11-تموک، افشار(1388). سیری در قرآن‌پژوهی. اردبیل: یاوریان.
12-جوادی‌آملی، عبدالله(1378). حکمت نظری و عملی در نهج‌البلاغه. قم: اسراء.
13-جوادی‌آملی، عبدالله(1386). سرچشمه اندیشه. قم: اسراء.
14-جوادی‌آملی، عبدالله(1387). فطرت در قرآن. قم: اسراء.
15-جوادی‌آملی، عبدالله(1389). توحید در قرآن. قم: اسراء.
16-جوادی‌آملی، عبدالله(1390)، تسنیم، ج11، قم: اسراء.
17-حقیقت‌، عبدالرفیع(1372). تاریخ‌ علوم‌ و فلسفه‌ ایرانی،‌ از جاماسب‌ حکیم‌ تا حکیم‌ سبزواری. تهران: کومش.
18-روشه، گی(1389). تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی، تهران: نی.
19-رضایی، علیرضا(1389). «شاخصه‌های توسعه از منظر اسلام، قانون اساسی جمهوری‌اسلامی‌ایران و امام‌خمینی(ره)». معرفت سیاسی.شماره1.
20-راغب‌اصفهانی، حسین‌بن‌محمد(1372). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ ‌قرآن. تهران: مرتضوی.
21-ساعی ، احمد(1377). مسائل سیاسی-اقتصادی جهان‌سوم. تهران: سمت.
22-سریع‌القلم، محمود(1371). توسعه، جهان سوم و نظام بین‌الملل.تهران: سفیر.
23-ساروخانی، باقر(1389). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی(اصول و مبانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات ‌فرهنگی.
24-سبزواری، ملاّهادی(1380). شرح المنظومه. تعلیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: ناب.
25-شهیدی، سید‌جعفر(1378). ترجمه نهج‌البلاغه.تهران: معارف اهل‌البیت(ع).
26-شاه‌آبادی، محمدعلی(الف1387). رشحات البحار. ترجمه زاهد ویسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
27-شاه‌آبادی، محمدعلی(ب1387). فطرت عشق (شذرة ششم از کتاب شذرات المعارف). شرح فاضل گلپایگانی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
28-صفا، ذبیح‌الله(1374). تاریخ‌ علوم‌ عقلی‌ در تمدن‌ اسلامی تا اواخر قرن پنجم‌. ج1. تهران: دانشگاه‌ تهران‌.
29-طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1986م). مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
30-طوسی، محمد‌بن‌حسن(1409ق)، التبیان فی تفسیر‌القرآن.قم: جامعه مدرسین حوزه‌علمیه قم.
31-طباطبایی، سید‌محمدحسین(1417ق). المیزان فی تفسیر‌القرآن. قم: جامعه مدرسین حوزه‌علمیه.
32-طبری، ابی جعفر محمدبن‌جریر(1412ق). جامع‌البیان عن تفسیر آی القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
33-علیخانی، علی‌اکبر(1379). توسعه سیاسی از دیدگاه امام علی(ع). تهران: سازمان تبلیغات ‌اسلامی.
34-علی‌پور، مهدی؛ حسنی، حمیدرضا(1390). پارادایم اجتهادی دانش دینی(پاد). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
35-قزوینی، عبدالکریم بن‌محمد‌بن‌یحیی(1371). بقاء و زوال دولت در کلمات سیاسی امیرالمؤمنین. به کوشش رسول جعفریان. قم: کتابخانه آیت‌اللّه‌العظمی مرعشی‌نجفی.
36-قرشی، سید‌علی‌اکبر(1377). قاموس‌قرآن.تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
37-قرطبی، محمدبن‌احمد(1364). جامع‌الاحکام القرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
38-کاردان، علی‌محمد(1389). درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی (فلسفه و تعلیم و تربیت). ج1. تهران: سمت.
39-گلشنی، مهدی(1377). از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه‌ علوم‌‌انسانی‌ و مطالعات ‌‌فرهنگی‌.
40-موسوی‌خمینی، سید‌روح‌الله(1371). صحیفه‌‌نور.تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
41-موسوی‌همدانی، سید‌محمدباقر(1374). ترجمه تفسیر‌المیزان. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
42-مطهری، مرتضی(1385). انسان و ایمان. قم: صدرا.
43-مطهری، مرتضی(1380-1381). مجموعه آثار.ج3و5. قم: صدرا.
44-مطهری، مرتضی(1374). نبوت. قم: صدرا.
45-محمدی ری‌شهری، محمد(1384). میزان‌الحکمه. قم: موسسه فرهنگی دارالحدیث.
46-مصباحی‌مقدم، غلامرضا؛ رعایائی، مهدی و همتیان، مهدی(1392). «مؤلفه‌های غیرمادی رشد اقتصادی از منظر قرآن‌کریم»، مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره1.
47-مدرسی، سیدمحمدتقی(1419ق.). من هدی‌القرآن. تهران: دار محبی‌الحسین.
48-مکارم‌ شیرازی، ناصر(1373). تفسیر نمونه.تهران: دارالکتب الاسلامیه.
49-مصطفوی، سیدحسن(1388). التحقیق فى کلمات القرآن‌الکریم.تهران: نشر آثار علامه ‌مصطفوی.
50-هادوی‌نیا، علی‌اصغر(1382). انسان اقتصادی از دیدگاه اسلام. تهران: پژوهشگاه ‌فرهنگ و اندیشه‌اسلامی.
ب-منبع‌لاتین
51-Simpson & Weiner, John & Edmund(1989). Oxford English Dictionary. British: Oxford University.