واکاوی مؤلفه‌های ایثار اجتماعی در آموزه‌های قرآنی و تعیین جایگاه آن‌ها در اسناد تحولی آموزش و پرورش ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

هدف پژوهش حاضر واکاوی مؤلفه‌های مربوط به ایثار اجتماعی مبتنی بر آموزه‌های قرآنی و معارف اسلامی و تعیین جایگاه آن‌ها در اسناد تحولی آموزش و پرورش ایران بوده است. روش تحقیق در محدوده روش‌های توصیفی از نوع تحلیل محتوا بود. جامعه آماری در بخش کیفی متون و مطالعات تجربی صورت گرفته در حوزه ایثار و در بخش کمی اسناد تحولی(مبانی نظری تحول بنیادین، برنامه درسی ملی و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران) جمعا 507 صفحه بدون مقدمه، صورت جلسات و منابع بودند که تمامی آن‌ها به عنوان نمونه آماری به روش سرشماری(کامل شماری) انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. جهت سنجش میزان پرداخت و تحلیل سؤالات بخش کمی از آمار توصیفی استفاده شد. جهت استخراج مؤلفه‌های مربوط به ایثار اجتماعی به منابع و متون اسلامی به ویژه قرآن کریم و نهج‌البلاغه مراجعه گردید و مؤلفه‌های ایثار اجتماعی شناسایی و در قالب چک لیستی مورد بررسی قرار گرفت. روایی سیاهه وارسی یا همان چک لیست توسط جمعی از خبرگان و پایایی آن با استفاده از روش اسکات(5/89) که به روش توافق بین صاحب‌نظران مشهور است، بدست آمد. یافته‌های پژوهش در بخش کیفی نشان از شناسایی 10 مؤلفة کلیدی مربوط به ایثار اجتماعی در متون و منابع اسلامی بود که عبارتند از: شهادت‌طلبی، مقدم داشتن دیگران بر خود برای رضای خود، گسترش روحیه گذشت و فداکاری در جامعه، دوستی و محبت در جامعه، بذل مال با هدف فقرزدایی در جامعه، ایجاد روحیه اتحاد و همبستگی در جامعه، ترجیح منافع ملی بر منافع فردی و گروهی، عزت‌طلبی، خدمت‌گزاری به خلق و گسترش عدالت‌طلبی در جامعه و در بخش کمی پس از بررسی داده‌ها مشخص گردید که در اسناد تحولی جمعا 901 مورد به مؤلفه‌های ده‌گانه ایثار اجتماعی اشاره شده است که در این بین گسترش عدالت‌طلبی در جامعه با 228 مورد و مقدم داشتن دیگران بر خود با 16 مورد به ترتیب بیشترین و کمترین میزان انعکاس را به خود اختصاص داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

 قرآن کریم.
بناهان، مریم(1396). مبانی فلسفی ایثار و دلالت‌های تربیتی آن از منظر اسلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا(س).
حبیب زادگان، زهرا(1396). مبانی فلسفی ایثار و دلالت‌های تربیتی آن از منظر اسلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا.
درزی کلایی، محمدرضا و آقاحسینی، علیرضا (1391)، «تأثیر شهادت‌طلبی از دیدگاه امام خمینی در تغییر مفهوم قدرت از منظر تئوری سازه‌انگاری»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره31، صص106-91.
دشتی، سمیه(1391). ایثار در مثنوی معنوی و فیه مافیه مولانا. تهران: دانشگاه خوارزمی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
دشتی، محمد(1390). ترجمه نهج‌البلاغه حضرت علی(ع). قم: مشرقین.
دلاور، علی(1395). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.
دهخدا، علی اکبر(1397). لغت‌نامه دهخدا. تهران.
سادات، محمدعلی(1393). اخلاق اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
سروش، محمدرضا(1395). ایثار؛ فرهنگ متعالی بشری. مطالعات فرهنگ ایثار، سال اول، شماره1، صص1-3.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران(1390). تهران: وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
سند برنامه درسی ملی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران(1390). تهران: وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
شریفی، رضا؛ اسکندری، حسین؛ دلاور، علی و برجعلی، احمد (1389)، «ویژگی‌های شخصیتی افراد ایثارگر و یاری رسان با تاکید بر شخصیت مطلوب در سازمان نظامی»، فصلنامه روان‌شناسی نظامی، سال اول، شماره3، صص 38-21.
شریفی، رضا(1382). بررسی و شناسایی موانع رشد و توسعه ارزش‌های منبعث از فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه و ارائه راه‌های مقابله اصولی با آنها. معاونت پژوهش و تبلیغات بنیاد شهید انقلاب اسلامی. اداره کل مطالعات و تحقیقات.
شیخ زاده، محمد(1387). فرهنگ ایثار و شهادت و مؤلفه‌های آن. مجموعه مقالات همایش ملی فرهنگ ایثار و شهادت. زنجان. دانشگاه زنجان.
صالحی، مهدی(1394). بررسی جایگاه و کارکردهای ایثار در قرآن کریم. دزفول: دانشکده اصول‌الدین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
عابدی جعفری و همکاران(1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، شماره 2، صص 198-151.
عباسیان، روح‌اله(1394). بررسی مبانی و موانع گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در قرآن و حدیث. ایلام. دانشگاه ایلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
عزیزی، بیتا(1393). شناسایی و تحلیل مفهوم ایثار در آیات و روایات و بررسی آثار تربیتی آن. تهران: دانشگاه شاهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
علوی، حمیدرضا (1379)، مرگ و شهادت از دیدگاه امام علی(ع)، چکیده مقالات همایش تربیت در سیره و کلام علی(ع)، تهران: مرکز مطالعات تربیت اسلامی.
فهیمی، محمدصادق(1387). فرهنگ ایثار و شهادت و شاخص‌های آن. مجموعه مقالات همایش ملی ترویج فرهنگ ایثار و شهادت. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
کاظمی، افسانه؛ غفاری هشجین، زاهد و کشاورز شکری، عباس(1395). بررسی مؤلفه‌های جمعی فرهنگ ایثار و شهادت در خاطرات آزادگان دفاع مقدس به مثابه سرمایه اجتماعی. پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره14، صص147-139.
کرسول، جان دبلیو و پلانوکلارک، ویکی ال(1390). روش‌های پژوهش ترکیبی. ترجمه علیرضا کیامنش و جاوید سرایی. تهران: نشر آییژ.
کریمی، یوسف(1395). روان‌شناسی اجتماعی(نظریه‌ها، مفاهیم و کاربردها). تهران: نشر ارسباران.
کریمی، زهرا(1393). بررسی مؤلفه ایثار و شهادت در کتب درسی دوره ابتدایی سال تحصیلی 91-92. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
مبانی نظری سند تحول بنیادین نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی. تهران: وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.
محمدی، فتاح و صفرزاده، مهدی(1387). استراتژی‌های ترویج فرهنگ ایثار و شهادت. مجموعه مقالات همایش ملی فرهنگ ایثار و شهادت. زنجان: دانشگاه زنجان.
مرتضوی، سیدمحسن(1391). بررسی عناصر و مؤلفه‌های ایثار و شهادت در ادبیات کودک و نوجوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. شیراز: دانشگاه شیراز.
مزروقی، رحمت الله و فولادچنگ، محبوبه(1390). ارزیابی برنامه درسی دوره ابتدایی از منظر فرهنگ ایثار و شهادت. فصلنامه فرهنگی پژوهشی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
مزیدی، محمد. (1390). تبیین مؤلفه‌های نظریه اشتیاق در بررسی مفهوم ایثار و شهادت. مجموعه مقالات اولین نشست علمی بررسی جایگاه فرهنگ ایثار و شهادت در نظام تعلیم و تربیت. شیراز: دانشگاه شیراز.
مقدم‌زاده، علی؛ نجفی، حسن و سبحانی‌نژاد، مهدی(1394). بررسی جایگاه الگوی مفهومی فرهنگ ایثار و شهادت و ارزیابی میزان تحقق آن در اهداف مصوب دوره متوسطه ایران. پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، سال پنجم، شماره12، صص22-1.
نوئین، آرمیتا؛ کجباف، محمدباقر و فرودستان، مهرنوش (1392)، «رفتارهای مطلوب اجتماعی و ایثارگری در شهروندان اصفهانی». جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و چهارم، شماره2، صص 220-201.
نیری، محمدیوسف و خیراندیش، سیدمهدی (1384)، «شهید و شهادت در عرفان اسلامی». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و دوم، شماره اول، صص32-19.