ایثار یا استیثار؛ کدام یک در منابع فقهی و نظام حقوقی اسلامی مرجح و تأثیرگذار در جامعه است؟

نوع مقاله : مقاله مفهومی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دانشگاه فردوسی مشهد، کارشناسی ارشد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ضرورت زیست اجتماعی انسان، مقتضی ترجیح منافع عمومی بر امیال فردی است درحالی که غریزه و طبیعت انسان به ترجیح خواسته‌های خود و تمامیت‌خواهی حکم می‌کند. این کشمکش از ابتدای آفرینش بشر در کشاکش اعصار و در تمامی امصار جریان داشته است. ایثار و گذشت از ارزش‌های مهم و اساسی در زمینه فردی و اجتماعی به‌شمار می‌رود و به­معنای دیگرگزینی و گذشتن از خود به سود دیگران است از فضایل اخلاقی به‌شمار می‌رود. نقطه مقابل ایثار، استیثار است که به معنای خودگزینی و منفعت خود را مقدم داشتن است که از رذایل اخلاقی به‌شمار آمده و مورد مذمت قرار گرفته است. هدف در این پژوهش تأثیر ترجیح ایثار یا استیثار در جامعه است. روش تحقیق در این پژوهش یه صورت توصیفی-تحلیلی تدوین شده است؛ با توجه به اهمیت و ارزش والای ایثار در جامعه و تأکید خداوند در آیات مختلف قرآن و سخنان امامان معصوم در روایات در این تحقیق، به صورت جزئی و دقیق‌تر تبیین مبانی ایثار و استیثار در فقه و نظام حقوقی اسلامی ضرورت می‌یابد. با این که استیثار و خودخواستن امری غریزی و طبیعی است و می‌تواند منافعی چون حفظ جان و مال داشته باشد، اما ایثار و دگرخواهی است که موجب زندگی سعادتمندانه در دنیا و آخرت خواهد شد و با توجه به آیات قرآن کریم، روایات و در آخر به حکم عقل ارزش و منزلت ایثار و قبح استیثار نمایان می‌گردد. در نتیجه با ژرف‌نگری به مبانی و منابع فقه و حقوق اسلامی، ترجیح ایثار بر استیثار در فقه و حقوق اسلامی مبرهن می‌شود و فایده این ترجیح، رشد ایثار در جامعه است که باعث توسعه‌یافتگی و سلامت جامعه و تعالی روحی و روانی می‌گردد و رسیدن به این فایده ماحصل این مقاله است.

کلیدواژه‌ها

  1. کتابنامه

    1. ‏‫ قرآن کریم، ترجمه آیت­الله ناصر مکارم ­شیرازی، تهران، عابدزاده، 1392.
    2. آم‍دی‌، ع‍ب‍دال‍واح‍دب‍ن‌‌م‍ح‍م‍د(1410)، غررالحکم و دررالکلم، چاپ دوم، قم: دارالکتاب­الإسلامی.
    3. اب‍ن‌ف‍ارس‌، اح‍م‍دب‍ن‌‌ف‍ارس‌(1404)، معجم مقائیس­اللغه، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    4. اب‍ن‌م‍ن‍ظور، م‍ح‍م‍دب‍ن‌‌م‍ک‍رم‌(1414)، لسان­العرب، چاپ سوم، بیروت: دارصادر.
    5. اب‍ن‌­اب‍ی‌­ال‍ح‍دی‍د، ع‍ب‍دال‍ح‍م‍ی‍دب‍ن‌‌ه‍ب‍ةال‍ل‍ه‌(بی­تا)، شرح نهج­البلاغه، بی‌جا: مکتبة آیة­الله­العظمی­المرعشی­النجفی (ره).
    6. ارب‍لی‌، علی‌­ب‍ن‌‌عی‍س‍ی‌(بی­تا)، کشف‌الغمه فی معرفه‌الائمه علیهم‌السلام، بیروت: بی‌نا.
    7. اسحاقی، سیدحسین(1387)، زندگی‌نامه و اندیشه‌های استاد شهید مرتضی مطهری، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
    8. المهدی، حسین­بن محمد(بی­تا)، صیدالافکار فی­الادب والاخلاق والحکم والامثال، بی‌جا: بی‌نا.
    9. جمعی از پژوهشگران(1381)، الاص‍ول‌­ال‍س‍ت‍ه‌ ع‍ش‍ر م‍ن‌­الاص‍ول‌الاول‍ی‍ه‌، قم: دار­الحدیث.
    10. دهخدا، علی­اکبر(1341)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    11. راغ‍ب‌­اص‍ف‍ه‍ان‍ی‌، ح‍س‍ی‍ن‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د(بی­تا)، المفردات فی غریب­القرآن، بی‌جا: بی‌نا.
    12. رحمانی، مهناز(1391)، ترویج فرهنگ ایثار و گذشت در رسانه ملی، چاپ اول، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
    13. سامانی، سیدمحمود(1391)، فرهنگ ایثار در اسلام و راه‌های ترویج آن در جامعه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
    14. س‍ب‍زواری‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌م‍ح‍م‍د(بی­تا)، جامع­الأخبار، قم: مؤسسة آل­البیت علیهم­السلام لإحیاء­التراث.
    15. سبزواری، محمد(1409)، ارشادالاذهان الی تفسیرالقرآن، چاپ اول، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    16. ش‍ری‍ف‌ال‍رض‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ح‍س‍ی‍ن‌(بی­تا)، نهج­البلاغه، بی‌جا: دارالکتاب­اللبنانی.
    17. ص‍ف‍ار، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ح‍س‍ن‌(بی­تا)، بصائر­الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، بی‌جا: بی‌نا.
    18. طب‍اطب‍ائی‌، سیدم‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن‌(بی­تا)، المیزان فی تفسیرالقرآن، بی‌جا: منشورات اسماعیلیان.
    19. طباطبائی، سیدمحمدحسین(1390)، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    20. طبرسی، حسن‌بن‌فضل(1370)، مکارم الاخلاق، چاپ چهارم، قم: الشریف الرضی.
    21. طبری، محمدبن‌جریر(1412)، جامعه‌البیان فی تفسیر القرآن(تفسیر طبری)، بیروت: دارالمعرفه.
    22. طوسی، محمدبن‌حسن(بی‌تا)، التبیان فی تقسیرالقرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    23. طوسی، محمدبن‌حسن(1407)، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    24. عزیزی، بیتا(1393)، شناسایی و تحلیل مفهوم ایثار در آیات و روایات و بررسی آثار تربیتی آن (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه شاهد، ایران.
    25. ع‍لی‌ب‍ن‌ح‍سی‍ن‌(ع)، الصحیفة­السجادیة­الکامله، چاپ اول، تهران: مشعر، (1419).
    26. فیض کاشانی، محمدمحسن‌بن‌شاه‌مرتضی(1415)، تفسیرالصافی، چاپ دوم، تهران: مکتبه الصدر.
    27. فیض کاشانی، محمدمحسن‌بن‌شاه‌مرتضی(1406)، الوافی، چاپ اول، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام.
    28. قربانی، سعید(1394)، آسیب‌های پیش روی فرهنگ ایثار و شهادت و راهکارهای صیانت از آن‌ها از منظر مقام معظم رهبری، مجله مهندسی فرهنگی، شماره85، ص 30-49.
    29. ق‍طب‌راون‍دی‌، س‍عی‍دب‍ن‌ه‍ب‍ه‌ال‍ل‍ه‌(1364)، م‍ن‍ه‍اج‌­ال‍ب‍راع‍ه‌ ف‍ی‌ ش‍رح‌ ن‍ه‍ج‌­ال‍ب‍لاغ‍ه‌، قم: مکتبه آیة­الله­العظمی­المرعشی­النجفی­العامه.
    30. قمی، علی‌بن‌ابراهیم(1363)، تفسیر القمی، ایران، قم: دار الکتاب.
    31. ک‍لی‍ن‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ی‍ع‍ق‍وب‌(1365)، الکافی، تهران: دارالکتب­الاسلامیة.
    32. کلینی، محمدبن‌یعقوب(1429)، الکافی (ط-الحدیث)، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
    33. لطیفی، محمود(1379)، عدالت اجتماعی در حکومت علوی، مجله حکومت اسلامی، شماره18، ص25-55.
    34. ل‍ی‍ث‍ی‌­واس‍طی‌، ع‍لی‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د(بی­تا)، عیون­الحکم والمواعظ، بی‌جا: بی‌نا.
    35. م‍ج‍ل‍سی‌، م‍ح‍م‍د‌ب‍اق‍رب‍ن‌م‍ح‍م‍دت‍قی‌(1403)، بحارالأنوار، بی‌جا: مؤسسة­الوفاء.
    36. مجموعه مقالات نخستین همایش علمی فرصت‌ها و چالش‌های فراروی گسترش فرهنگ ایثار و شهادت، دانشگاه آزاد اسلامی، 1388.
    37. م‍ح‍م‍دی‌­ری‌ش‍ه‍ری‌، م‍ح‍م‍د(1377)، دانشنامه میزان­الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: مؤسسه علمی‌فرهنگی دارالحدیث.
    38. محمودی، محمدباقر(1986)، نهج­السعادة فی­المستدرک نهج­البلاغة، چاپ اول، نجف: مؤسسه­النعمان.
    39. مغنیه، محمد جواد(1424)، التفسیر الکاشف، قم: دار الکتاب الاسلامی.
    40. مکارم­شیرازی، ناصر(1384)، اخلاق در قرآن، قم: مدرسه­الإمام علی­بن أبی طالب (ع).
    41. مکارم­شیرازی، ناصر(1427)، دائرة­المعارف فقه مقارن، چاپ اول، قم: مدرسة­الإمام علی­بن أبی طالب (ع).
    42. ن‍اظمی‌­اردک‍انی‌، م‍ه‍دی‌(1393)، چگونگی ارتقاء فرهنگ ایثار و شهادت، چاپ اول تهران: انتشارات آثار فکر.
    43. ن‍راقی‌، م‍ه‍دی‌ب‍ن‌‌ابی‌ذر(بی‌تا)، جامع­السعادات، چاپ چهارم، بیروت: مؤسسه­الأعلمی للمطبوعات.

    ن‍وی‍ری‌، اح‍م‍دب‍ن‌‌ع‍ب‍دال‍وه‍اب‌(بی‌تا)، نهایه­الارب فی فنون­الادب، بی‌جا: بی‌نا