الگوی تفاوت‌های فرهنگی از منظر قرآن کریم، با تأکید بر تفسیر المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه فرهنگ و دولت دانشگاه امام صادق(ع

2 دانشجو دکتری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

3 دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام

چکیده

در دانش فرهنگ و ارتباطات، یکی از پدیده‌های مهم جهت کنکاش، مطالعه تفاوت‌ها و تمایزهای فرهنگی است. این پدیده تا بدان‌جا اهمیت دارد که سبب شکل‌دهی به حوزه‌ای مطالعاتی به نام «ارتباطات میان‌فرهنگی» شده است. در همین راستا، چند رویکرد هنجاری جدی در غرب تحت عنوان «چندفرهنگ‌گرایی» یا «پلورالیسم فرهنگی» پدید آمده است. مسئله اصلی این پژوهش کشف موضع قرآن کریم به‌عنوان منبع الهام‌بخش الهی نسبت به پدیده «تفاوت‌های فرهنگی» است. درواقع، غرض از این مطالعه، استخراج الگوی تفاوت‌های فرهنگی از منظر قرآن کریم با تأکید بر تفسیر المیزان است. در این جهت تلاش شده است که با ترکیب دو روش تفسیر موضوعی (در بخش جمع‌آوری) و نظریه‌پردازی داده‌بنیاد (در بخش تحلیل) ضمن مطالعه کامل قرآن کریم و استخراج آیات مرتبط با مسئله و تدبر در آیات، الگوی قرآنی تفاوت‌های فرهنگی ترسیم شود. مقوله محوری این الگو پدیده تفاوت‌های فرهنگی است که شامل مصادیق تفاوت زبان، تفاوت در مناسک و تفاوت در شرایع است و ضروری بودن و تکاملی بودن ازجمله ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. شرایط علی، زمینه، شرایط میانجی، راهبردهای کنش و کنش متقابل و پیامدها سایر مقولاتی است که در الگوی نهایی به آن‌ها پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

1.  قرآن کریم.
2. ارسطا، محمدجواد(1381)، پلورالیسم دینی و قرآن، قبسات، شماره 23، صص 112-119.
3. آشوری، داریوش (1380). تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ. تهران: آگه.
4. بریجانیان، ماری. (1373) فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی انگلیسی-فارسی. ویرایش بهاءالدین خرمشاهی. تهران: بهمن.
5. بیرو، آلن. (1366) فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. تهران: کیهان.
6. جلیلی، سید هدایت‌الله (1372). روش‌شناسی تفاسیر موضوعی. تهران: کویر.
7. جوادی آملی، عبدالله (1378). تسنیم: تفسیر قرآن کریم. قم: مرکز نشر اسراء.
8. حسینی بهشتی، سیدعلیرضا (1380). بنیاد نظری سیاست در جوامع چندفرهنگی. تهران: بقعه.
9. خواجه‌نوری، نسترن (1392). جامعه چندفرهنگی: حقوق شهروندی و رفتار رسانه‌ای. مطالعات رسانه‌ای. شماره 21. صص 44-33
10. دانایی‌فرد، حسن و امامی، سید مجید (1386). استراتژی‌های پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد. اندیشه مدیریت راهبردی، شماره 2، صص 69-98.
11. ذوالفقاریان، محمدرضا و لطیفی، میثم (۱۳۹۰). مروری بر پژوهش‌های کیفی: به همراه راهنمای کاربردی نرم‌افزار8 Nvivo. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
12. ربانی گلپایگانی، علی(1380)، قرآن و پلورالیسم دینی، رواق اندیشه، شماره 5، صص. 3-14.
13. ربانی گلپایگانی، علی(1383)، علامه طباطبایی و نقد پلورالیسم دینی، پاییز 1383، مجله کلام اسلامی، شماره 51، صص 32-57.
14. شفایی، امان‌الله. تبیین قلمرو آموزه «امت» در جوامع چندفرهنگی، مجله حکومت اسلامی. شماره 66، صص 133-162.
15. طباطبایی، محمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان. (ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. قدردان قراملکی، محمدحسن(1384)، نقد مدعیات قرآنی پلورالیسم دینی، قبسات، شماره 37، صص 137-158.
17. کوربین، جولیت و استراوس، آنسلم (1385). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها. ترجمه بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
18. گرجیان، محمدمهدی؛ اسماعیل‌زاده، ایلفار(1389)؛ نقد و بررسی پلورالیسم حقانیت از نگاه قرآن کریم، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، صص 69-98.
19. گولد، جولیوس؛ کولب، ویلیام ل. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. تهران: مازیار.
20. گیدنز، آنتونی(1389). جامعه‌شناسی. تهران: نشر نی.
21. محمدرضایی، محمد (1383) مبانی پلورالیسم دینی (رابطه تجربه و پلورالیسم دینی). فلسفه دین. شماره 1. صص 66-49.
22. میری، سیدمحمدحسین(1394)، بررسی رابطه تعدد معنایی قرآن و تعدد قرائت‌ها با پلورالیسم دینی، اندیشه نوین دینی، شماره 43، صص 151-166.
23. نصراللهی، محمدصادق(1394). الگوی سیاست‌های فرهنگی ارتباطی حاکم بر شیوه تنظیم مقررات پالایش فضای مجازی در جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری در دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات.
24. واتسون، سی دبلیو (1381). کثرت‌گرایی فرهنگی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
25. واعظی، احمد (1387). هرمنوتیک و کلام. آینه معرفت. زمستان 1387، صص 1-20.
26. همتی، همایون (1376 و 1377). شلایر ماخر و هرمنوتیک. کتاب نقد. شماره 5 و 6. صص 161-154.
27. هیک، جان. (1378). مباحث پلورالیسم دینی. (ترجمه عبدالرحیم گواهی). تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.
28. Dietz, keyword (2017). Cultural Diversity, A Guide Through the Debate. Zeitschrift für Erziehungswissenschaft, 10. Jahrg. Heft 1/2007, pp. 7-30. Retrieved 2017, Nov, 29, from: https://www.researchgate.net/publication/226759520_Keyword_Cultural_diversity.
29. Dudcan, Ivison (2015). Multiculturalism. International Encyclopedia of Social & Behavioral Sciences. 2nd edition (Vol.16, pp. 63-91). Sydney: NSW.
30. Eriksen, Tomas Hylland (2015). Multiculturalism, Anthropology of. International Eriksen, Tomas Hylland (2015). Multiculturalism, Anthropology of. International Encyclopedia of Social & Behavioral Sciences. 2nd edition. (Vol.16, pp. 10179-10184). Sydney: NSW.