اصول و مؤلفه های ارتباطی امام حسین(ع) در پایه گذاری تمدن اسلامی در جریان عاشورا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاددانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

2 استاد دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام

3 دانشجو دکتری علوم ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

چکیده

مقالۀ حاضر تحقیقی ا‌ست با رویکرد کیفی و روش داده بنیاد(Grounded Theory) که با نگاهی نوین به پدیدۀ عاشورا، در صدد رسیدن به نقشۀ ارتباطی امام حسین(ع) در سال 61 هجری بوده است. تا مسیر تمدّنی که خداوند متعال، برای آن حضرت ترسیم کرده،‌ را از متن تاریخ استخراج کرده و به این پرسش پاسخ دهد که «اصول و مؤلفه‌های ارتباطی امام حسین(ع) در شکل گیری تمدن اسلامی در جریان عاشورا چیست؟»
ضرورت انجام این پژوهش از دو جهت بوده است؛ اول آنکه تاکنون مقاله‌ای که صرفاً به متن خود تاریخ با تکیه بر منابع دست اول معتبر پرداخته باشد، در خصوص عاشورا انجام نگرفته است. دوم: اینکه با هدف رسیدن به اصول و مؤلفه های ارتباطی امام حسین(ع)، اساساً پژوهشی ثبت نشده بود. لذا مقالۀ حاضر، با روش داده بنیاد انجام گرفته است.
محقق ابتدا به بررسی سیرۀ تمدنی انبیاء در قرآن و سپس سیرۀ تمدن‌سازی پنج تن آل عبا(ع) پرداخته تا مسیر تمدن‌سازی را در نگاه قرآن کریم و تاریخ اسلام تعریف کند. در نهایت به کمک 31 منبع عاشورایی معتبر به تاریخ امام حسین (ع) پرداخته تا اینکه نهایتاً الگوی ارتباطی-تمدنی امام حسین(ع)، استخراج شد.
داده های تحقیق در دو دستۀ زیر طبقه‌بندی شدند:
1) اصول و مؤلفه‌های ارتباطی امام حسین(ع) در گفتار(21 زیرگروه): به عنوان مثال «دعوت‌ها»، «دعاها و نفرین‌های امام» و...
2) اصول و مؤلفه‌های ارتباطی امام حسین(ع) در رفتار(5 زیرگروه): به عنوان نمونه «هیبت ظاهری امام»، «آداب سخنوری و استفاده از اصول اقناع» و...
واژگان کلیدی: عاشورا، کربلا، امام حسین(ع)، تمدن، ارتباطات

کلیدواژه‌ها

  1.  

    1. قرآن کریم.
    2. ابن اثیر، علی بن ابی الکرم(630 م). الکامل(چاپ اول). بیروت: دار صادر.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی(381 ق). الامالی(للصدوق)(چاپ ششم). تهران: کتابچی.
    4. ابن حیون، نعمان بن محمد م غربی(363 ق). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم‌السلام ‏(چاپ اول). قم: جامعۀ مدرسین.
    5. ابن شجری، هبة‌الله بن علی(542 م). امالی ابن شجری(چاپ دوم). مصر: مکتبة الخانجی.
    6. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمدبن‌علی(588 ق). مناقب آل ابی طالب(علیه‌السلام)(چاپ اول). قم: علامه.
    7. ابن طاووس، سید(1348 ش) اللهوف علی قتلی الطفوف(چاپ اول). تهران: جهان.
    8. ابن عساکر، علی بن حسن(571 ق). تاریخ دمشق(چاپ اول). بیروت: دارالفکر.
    9. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(774 م). البدایة و النهایة(چاپ اول). بیروت: دارالفکر.
    10. ابن منظور، محمد بن مکرم(711)، لسان العرب(چاپ اول)، بیروت: دارالفکر.
    11. ابن نما حلی، جعفر بن محمد(645 ق). مثیر الأحزان(چاپ سوم). قم: مدرسۀ امام مهدی(عج).
    12. ابی الفرج الاصفهانی، علی‌بن‌الحسین(400 ق). مقاتل الطالبین(چاپ اول). بیروت: دارالمعرفة.
    13. اربلی، علی بن عیسی(692 ق). کشف الغمة فی معرفة الائمه(علیهم‌السلام)(چاپ اول). تبریز: بنی هاشمی.
    14. الهی‌زاده، محمد حسین(1394). تدبر در سیرۀ تمدن‌ساز اهل بیت(علیهم‌السلام)(چاپ دوم). مشهد: تدبر در قرآن و سیره.
    15. الهی‌زاده، محمد حسین(1393). تدبر در سیرۀ تمدن ساز انبیاء(علیهم‌السلام)(چاپ اول). مشهد: تدبر در قرآن و سیره.
    16. اندلسی، احمدبن‌محمد عبدربه(1407 ق ). العقد الفرید(چاپ سوم). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    17. انصاریان، حسین(1383). ترجمۀ قرآن. قم: انتشارات اسوه.
    18. ایمان، محمدتقی و محمدیان، منیژه(1387)، روش‌شناسی نظریه‌پردازی داده‌بنیاد، حوزه و دانشگاه، ش 56، پاییز.
    19. بابایی، حبیب‌الله(1399)، جستارهای نظری در اسلام تمدنی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    20. برزویی، محمدرضا(1394)، ظرفیت‌شناسی رویکردهای فکری، فرهنگی آموزه مهدویت پس از انقلاب اسلامی در تحقق تمدن اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم، رسالۀ دکتری چاپ نشده.
    21. البلاذری، احمدبن‌یحیی(300 ق). أنساب الأشراف(چاپ اول). بیروت: دارالفکر.
    22. جعفری، محمدتقی(1372)، فرهنگ پیرو و فرهنگ پیشرو، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    23. جعفریان، رسول(1394). حیات سیاسی‌ - فکری امامان شیعه(چاپ چهارم). قم: نشر معارف.
    24. حاکم نیشابوری(بی تا)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکفر.
    25. حکیم، سیدمنذر و غریباوی، عدی(1384). پیشوایان هدایت(چاپ اول). تهران: مجمع جهانی اهل‌البیت.
    26. حنفی، حسن(1379)، اندیشه و تمدن اسلامی و مباحثی پیرامون آنها، نامۀ علوم انسانی.
    27. خامنه‌ای، سیدعلی(1392). انسان 250 ساله(چاپ بیست و نهم). تهران: مؤسسۀ ایمان جهادی .
    28. خوارزمی، موفق بن احمد(568 ق). مقتل الحسین(علیه‌السلام)(چاپ دوم). قم: انوارالهدی.
    29. دورانت، ویل(1368)، درآمدی بر تاریخ تمدن، ترجمۀ احمد بطحایی و خشایار دیهیمی، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    30. دینورى، ابوحنیفه احمد بن داود(1368 ش). اخبار الطوال(چاپ اول). قم: منشورات الرضی.
    31. ذهبی، محمدبن‌احمد(1374 م). سیر اعلام النبلاء(چاپ دهم). بیروت: مؤسسه الرسالة.
    32. ری شهری، محمد(1388)، دانشنامۀ‌ امام حسین(علیه‌السلام)(چاپ اول)، ترجمۀ عبدالهادی مسعودی و مهدی مهریزی، قم: دار الحدیث.
    33. سبط ابن جوزی، شمس‌الدین ابوالمظفر(654 ق)، تذکرة الخواص‌(چاپ اول). قم: منشورات الشریف الرضی.
    34. سورین، ورنر و جیمز، تانکارد(1381)، نظریه‌های ارتباطات، ترجمۀ علیرضا دهقان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    35. سیدابن‌طاوس، سیدرضی الدین(664 ق). اللهوف علی قتلی الطفوف(چاپ اول). تهران: جهان.
    36. شیبانی، ‌محمدحسن(210)، کتاب الجیم، قاهره: الهیئه العامة لشئون المطابع الامیریة.
    37. صالحی، محمدحسین(1398)، چیستی تمدن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    38. صمیمی، سیدرشید(1387)، اصول و شاخصه‌های تمدن نبوی، قم: کتاب طه.
    39. طباطبایی، محمدحسین(1374). ترجمه تفسیر المیزان(چاپ پنجم). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: دفتر انتشارات اسلامى.‏
    40. طباطبایی، محمدحسین(1390هـ )، المیزان فی تفسیر القرآن(چاپ دوم). لبنان-بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
    41. طبرسی، فضل بن حسن(548 ق). إعلام الوری بأعلام الهدی(چاپ سوم). تهران: اسلامیه.
    42. الطبری، ابوجعفر محمدبن‌جریر(400 ق). تاریخ الطبری(چاپ دوم). بیروت: دارالتراث.
    43. العلوی الشجری، محمدبن‌علی‌(445 ق). فضل زیارة الحسین(علیه‌السلام)(چاپ اول). قم: مطبعة الخیام.
    44. عمید، حسن(1376)، فرهنگ عمید(چاپ یازدهم)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    45. عبدالهی‌نسب، صالح (1400)، اصول و مؤلفه‌های ارتباطی امام حسین (علیه‌السلام) در شکل‌گیری تمدن اسلامی در جریان عاشورا، دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده.
    46. فتال نیشابوری، محمد‌بن‌احمد.(508 ه)، روضة‌الواعظین و بصیرة‌‌المتعظین(چاپ اول). قم: انتشارات رضی.
    47. فراهیدی، خلیل بن احمد(175 ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
    48. فضیل، ابن رسان(1406 ق)، تسمیة من قتل مع الحسین(علیه‌السلام)(چاپ دوم)، قم:‌ مؤسسه آل‌البیت(علیهم‌السلام) لإحیاء التراث.
    49. قانع غرآبادی(1371)، احمدعلی، علل انحطاط تمدن‌ها از دیدگاه قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    50. قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله(573 ق). الخرائج و الجرائح(چاپ اول). قم: مؤسسه امام مهدی(عج).
    51. کازنو، ‌ژان(1364)، قدرت تلویزیون، ‌ترجمۀ‌علی اسدی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    52. کلینی، محمد بن یعقوب(1407 هـ). الکافی(چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    53. مجلسی، محمدباقر(1110 هـ). بحار الانوار(چاپ دوم). لبنان-بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    54. محسنیان‌راد، مهدی(1395). ارتباط‌شناسی2(چاپ شانزدهم). تهران: انتشارات سروش.
    55. محمدى رى‏شهرى، محمد(1388). دانشنامۀ امام حسین(علیه‌السلام) برپایۀ قرآن، حدیث و تاریخ(چاپ دوم). قم: دارالحدیث.
    56. مفید، محمد بن محمد(413 ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد(چاپ اول). قم: کنگرۀ شیخ مفید.
    57. مکارم شیرازی، ناصر(1371). تفسیر نمونه(چاپ دهم). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    58. منیع الهاشمی البصری، محمد بن سعد(300 هـ ). الطبقات الکبری(چاپ اول). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    59. موسوی، محمد باقر(1421 هـ)، ترجمۀ تفسیر المیزان(چاپ پنجم)، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    60. مهدیزاده، سیدمحمد(1393)، نظریه‌های رسانه(چاپ چهارم).تهران: همشهری.
    61. میلز، سارا(1382)، گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: نشر هزارۀ سوم.
    62. هارلند، ریچارد(1380)، ابرساختگرایی: فلسفه ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران: ‌حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
    63. همایون، محمدهادی(1397). تاریخ تمدن و ملک مهدوی(چاپ سوم). تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام).
    64. یعقوبی، احمد بن ابى یعقوب اسحاق‏(1342 ش). تاریخ یعقوبی(چاپ اول). بیروت: دار صادر.
    65. Baberowski, J.(2005). Der sinn der Geschichte: Geschichtstheorien von Hegel bis Foucault, Munchen(Vol.1). German: Verlag C.H. Beck.
    66. Collingwood, R.(1942). “Civilization In The New Leviathan or Man, Society, Civilization and Barbarism”(Vol.2), England: Oxford University Press.
    67. Corbin, J.& strauss, (2208). Basic of Qualitative Research, Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory(Vol.2). Thousand Oaks, USA: Sage.
    68. Jacobson, N.(1952). “Problem Of Civilization”(Vol. 63), USA: University of Chicago Press ,14-32.
    69. Kapustin, B.(2009). “Some political Meanings of Civilization”. Diogenes,56, 151-169.
    70. Mazlish, b.(2004). The Origins and Importance of The Concept of Civilization(Vol.1). USA: Sandford University Press.
    71. Morse, J. & Richards, L.(2002). “Read me First for a User’s Guide a Qualitative Methods”(Vol.1), USA: Allen & Bacon.

    Szakolczia, A.(2001). “Civilization and Its Sources”,(Vola: 16), Cork: University College, 369-386