فرصت‌ها و چالش‌های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سوریه؛ با تمرکز بر جریان‌های فرهنگی فعال در این کشور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران،

2 دانشیار گروه فرهنگ و رسانه، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران.

10.30497/lcc.2024.244889.1107

چکیده

کشور سوریه از دیرباز یکی از مناطق هدف مهم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است. با توجه به تحولات سال‌های اخیر منطقه و پایان جنگ داعش، دیپلماسی فرهنگی ایران در سوریه بیش از پیش اهمیت یافته است. پژوهش حاضر به منظور بررسی دقیق چالش‌ها و فرصت‌های دیپلماسی فرهنگی ایران در سوریه، بر شناخت جریان‌های فرهنگی فعال در سوریه به ‌عنوان عامل اثرگذار بر تغییرات و تحولات فرهنگی تأکید دارد و بر اساس شناخت نسبی که از آن‌ها حاصل می‌شود در صدد پاسخ‌ به سؤال اصلی پژوهش است که عبارت از: «فرصت‌ها و چالش‌های دیپلماسی فرهنگی ایران در سوریه با تأکید بر جریان‌های فرهنگی فعال آن کشور چیست؟» پژوهش حاضر کیفی بوده و برای گردآوری داده از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با فعالان و نخبگان، و به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل مضمون استفاده شده است. از 293 مضمون اولیه، 30 مضمون سازمان‌دهنده و در نهایت 6 مضمون فراگیر استخراج شده است. مضامین فراگیر عبارت‌اند از «فعالیت فرهنگی جریان‌های سوریه»، «جریان‌های فعال فرهنگی در سوریه»، «رویکردهای فرهنگی»، «بایدهای سیاست فرهنگی ایران در سوریه»، «چالش‌های سیاست فرهنگی ایران در سوریه» و «وضعیت فرهنگی جامعه سوریه».
هرکدام‌ از چالش‌ها و فرصت‌ها در چهار محور دسته‌بندی شده که عبارتند از: چالش‌های ناظر به «زمینه‌های فعالیت جریان‌های فرهنگی»، «ویژگی‌های فرهنگی سوری‌ها»، «عملکرد نهادهای فرهنگی ایران و «جریان‌های رقیب یا معارض». همچنین فرصت‌های ناظر به «زمینه‌های فعالیت جریان‌های فرهنگی»، «ظرفیت‌های فرهنگی جامعه سوری»، «جریان‌های موافق و همراه با ایران و «رویکردهای فرهنگی ویژه». هر کدام از این موارد شامل زیرمحورهایی است که در قالب یک نمودار نمایش و توضیح داده شده است. در نهایت دو ساختار ارتباطی برای چالش‌ها و فرصت‌ها ارائه شده است که مشخص‌کننده‌ چگونگی برنامه‌ریزی فرهنگی به منظور تحقق دیپلماسی فرهنگی کارآمد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابوالقاسمی، محمدجواد (1385). شناخت فرهنگ، تهران: عرش پژوه.
احمدیان، قدرت؛ دانش نیا، فرهاد و کرمیان، کرم رضا (1395)، هویت و سیاست خارجی خاورمیانه‌ای ایران و ترکیه در سوریه، سیاست جهانی، زمستان 1395، شماره 18.
اسماعیل زاده، مجید (1394). تحلیل سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قبال ترکیه پس از انقلاب اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع)، معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات.
اصغریان، زینب (1389). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آسیای میانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
بصیری، محمدعلی؛ قاسمی، مصطفی و یزدانی، عنایت اله (1394). بررسی جریان‌های فرهنگی- مذهبی در سودان با تأکید بر آسیب‌شناسی دیپلماسی فرهنگی ایران در این کشور، مطالعات میان فرهنگی، دوره 10، شماره 27، 113- 77.
بلورچی، محمدعلی و هادیان، ناصر‌ (1393). دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در قبال مسلمانان انگلیس (1384_1392)، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 28، 71-98.
پایاب، بهروز (1389). جریان‌شناسی جنبش‌های اسلامی معاصر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دانشکده علوم اجتماعی.
پهلوان، چنگیز (1388). فرهنگ و تمدن، تهران: نشر نی.
تخشید، محمدرضا (1396). سیاست خارجی روسیه در قبال بحران سوریه ( ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶)، پایان‌نامه دکتری تخصصی، دانشگاه تهران.
خانی، محمدحسن (1384). دیپلماسی فرهنگی و جایگاه آن در سیاست خارجی کشورها، دو فصلنامه دانش سیاسی، پاییز و زمستان، شماره 2.
خسرو پناه، عبدالحسین (1394). جریان‌شناسی فکری ایران معاصر، تهران: دفتر نشر معارف موسسه فرهنگی حکمت نوین اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین (1389). جریان‌شناسی ضد فرهنگ‌ها، قم: تعلیم و تربیت اسلامی.
دوست‌محمدی، احمد (۱۳۹۰). دیپلماسی فرهنگی آمریکا در خاورمیانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
دهشیری، محمدرضا (1393). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1387). پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 10، 125-162.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1389). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در خلیج‌فارس، فصلنامه سیاست، شماره 16، 103-122.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ خرمشاد، محمدباقر و رستگاری، محمدحسین (1394). مؤلفه‌های کلیدی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، رهیافت انقلاب اسلامی، شماره 32.
رضایی، علی‌اکبر و زهره‌ای، محمدعلی (1390). دیپلماسـی فرهنگـی: نقـش فرهنـگ در سیاست خارجی و ارائه مدل راهبردی، تهران: پژواک اندیشه.
روح‌الامینی، محمود(1381). زمینه فرهنگ‌شناسی، تهران: عطار.
ستوده، محمد؛ (1388)، دیپلماسی نوین فرهنگی جمهـوری اسـلامی ایـران» در دیپلماسـی نوین: جستارهایی در سیاست خارجی جمهوری اسـلامی ایـران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
شعبانی سارویی، رمضان (1389). جریان‌شناسی سیاسی فرهنگی ایران، قم: اعتدال.
شعبانی سارویی، رمضان (1393). طراحی مدل جریان‌شناسی فرهنگی در ایران امروز؛ با تأکید بر هویت فرهنگی، مطالعات ملی، شماره 59، 107-126.
صالحی امیری، سیدرضا و محمدی، سعید (1392). دیپلماسی فرهنگی، چاپ دوم، تهران: نشر ققنوس.
عاشوری مقدم، محمدرضا (1398). جریان‌شناسی تفصیلی اسلام‌گرایان و آینده سیاسی سوریه، تهران: اندیشکده راهبردی تبیین گروه مطالعات منطقه‌ای.
قدمی، محسن و مصطفوی، حمید (1388). اهمیت فعالیت‌های فرهنگی در روابط بین‌الملل و ارائه مدل عملیاتی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مجله مدیریت فرهنگی،61-83.
کمربیگی، خلیل (1397)، ضرورت جریان‌شناسی و مسأله‌شناسی فرهنگی، برگرفته از:
 
 
مددی، جواد (1396). ایران؛ نفوذ و اقتدار منطقه‌ای، کدام دیپلماسی؟، مطالعات راهبردی جهان اسلام، شماره 69.
مضاوی، الرشید و نجف‌زاده، رضا (1393). عربستان سعودی و جریان‌های اسلامی جدید، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
میرفخرائی، محمدحسین (۱۳۹۶). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایرانیران در کشورهای عربی خلیج‌فارس، پایان‌نامه دانشگاه امام صادق (ع)، دانشکدۀ معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات.
نبوی، سیدعبدالامیر و نجات، سیدعلی (1393). جریان‌شناسی گروه‌های نوسلفی سوریه بر اساس تحلیل گفتمان، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، شماره ۴، ۱۲۹-۱۶۲.
نصر اصفهانی، محسن؛ مسعودنیا، حسین و حاتمی، عباس (1396). تحلیل نقش ساختار اجتماعی سوریه و خاورمیانه در شکل‌گیری و گسترش جریان سلفی‌گری در سوریه با کاربست نظریه سازه‌انگاری، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 48، 197-214.
نیک گهر، عبدالحسین(1369). مبانی جامعه‌شناسی، تهران: رایزن.
Cummings, Milton C. (2003). Cultural Diplomacy and the United States Government: A Survey. Washington D.C: Center for Arts and Culture
Dutta, Mohan. (2006). U.S. Public Diplomacy in the Middle EastA Critical Cultural Approach. Journal of Communication Inquiry. 30. 102-124. 10.1177/0196859905285286.
Federal Register, (2004). “Department of State [Public Notices 4928, 4942]”, Vol. 69. No. 248, p. 77827.
ICD (The Institute for Cultural Diplomacy) (2010) “Cultural Diplomacy”.
Jacquin-Berdal, Dominique; Oros, Andrew; Verweij, Marco (1998) Culture in World Politics. London: Palgrave Macmillan.
Malone, Gifford D. (1988). Political Advocacy and Cultural Communication: Organizing the Nation's Public Diplomacy. University Press of America.
Maltzahn, Nadia. (2009). The Case of Iranian Cultural Diplomacy in Syria. Middle East Journal of Culture and Communication. 2. 33-50. 10.1163/187398609X430606.
Michael Kerr; Craig Larkin (2015) “The Alawis of Syria: War, Faith and Politics in the Levant، Oxford University Press, USA.
Naomí Ramírez Díaz (2018). “The Muslim Brotherhood in Syria: The Democratic Option of Islamism”، Routledge.
Pipes, Daniel (1992). Greater Syria: The History of an Ambition.
Wastnidge, Edward. (2015). The Modalities of Iranian Soft Power: From Cultural Diplomacy to Soft War. Politics. 35. 10.1111/1467-9256.12084.
Williams, Michael C. (2007). Culture and Security: Symbolic Power and the Politics of International Security. USA: Routledge